Người xưa nói, là trai sinh ở trên đời phải làm được 4 việc: làm một ngôi nhà, đẻ một đứa con, trồng một cái cây và viết một cuốn sách.
Ở Bắc Bộ Việt Nam xưa, trong việc làm nhà, làm được một ngôi nhà gỗ Bắc Bộ là cả một sự kỳ công, là cả một cơ nghiệp. Kiến trúc nhà gỗ cổ Bắc Bộ, bao đời, đã là niềm tự hào của người Việt, đã là kiến trúc dân gian - dân sự, lại còn được đẩy cao lên qua kiến trúc cung đình, kiến trúc tôn giáo, đặc biệt là kiến trúc Phật giáo.
Đại thể, nhà gỗ cổ Bắc Bộ chia làm 5 loại cấu trúc, xếp hạng sang - khó, từ trên xuống dưới như sau:
1 - Bò cốn. 2 - Thượng bò hạ kẻ. 3 - Chắp bê. 4 - Kẻ chuyền treo chuông (còn gọi là kẻ chuyền hay kẻ chuyền trơn). 5 - Đá pha (Hạ bò thượng bê hoặc Hạ bê thượng bò).
Đi với các kiểu cấu trúc ấy, là hàng loạt các "cấu kiện" - thành phần khác: cột cái, cột con (cột nách), cột quân, xà lòng (quá giang), xà nách, xà khóa, bờ, trụ, tụ, bảy kẻ, bảy buông, dép, ngưỡng bồ, tảng bồng chạm trổ Lý - Trần - Lê...v.v và v.v...
Riêng mỗi bộ cửa bức bàn (ở từng gian) cũng đã là cả một công trình nghệ thuật. Nó phải đúng là Cửa thùng khung khách. 4 cái cánh của nó phải là các bức chạm nổi hoặc chạm lộng, các "tiểu cảnh" kinh điển: Tùng - Cúc - Trúc - Mai, rồi Nho Sóc, Mai Điểu,...v.v.
Xưa kia, tất cả là làm thủ công. Bây giờ máy cưa, máy xẻ, máy bào, máy khoan hiện đại đã đỡ người nhiều việc nặng, nhưng chạm trổ, trau chuốt nghệ thuật, thì phi bàn tay người thợ - nghệ nhân, không máy móc nào làm được. Tất cả đều bằng lõi lim, không tỳ vết.
Không mấy người, mấy hiệp thợ còn có thể làm từ A tới Z, những ngôi nhà - tác phẩm kiến trúc cổ truyền ấy. Ai làm được, hiệp thợ nào làm được, họ là những nghệ nhân.
Với các nghệ nhân này, toàn bộ "mực thước" của ngôi nhà đều nằm ở cái "Thước Lỗ Ban". Lỗ Ban là ông tổ nghề mộc phương đông, từ cổ đại. Cái thước ấy chứa toàn bộ các tỷ lệ kiến trúc, quan trọng nhất là tỷ lệ chia hoành. Trong đó, tỷ lệ cơ bản là tỷ lệ giữa chiều cao cột quân và chiều cao cột cái - 2/3 - rất giống với "Tỷ lệ vàng" của kiến trúc và hội họa cổ điển phương Tây.
